Çfarë e shkaktoi tërmetin në Turqi dhe pse ishte kaq vdekjeprurës?

Më shumë se 7,000 njerëz janë vrarë dhe mijëra janë plagosur nga tërmeti i fuqishëm që goditi Turqinë juglindore, pranë kufirit me Sirinë, në orët e para të mëngjesit të së hënës. Tërmeti, i cili e kishte epiqendrën pranë qytetit të Gaziantep, u pasua nga pasgoditje të shumta duke përfshirë një tërmet që ishte pothuajse aq i fuqishëm sa i pari.

Ishte një tërmet i madh i regjistruar si 7.9 ballë, i klasifikuar si “i madh” në shkallën zyrtare të magnitudës. Lëkundjet tronditën rreth 100 km (62 milje) duke shkaktuar dëme serioze në ndërtesat pranë gabimit.

Profesor Joanna Faure Ëalker, kreu i Institutit për Reduktimin e Rrezikut dhe Fatkeqësive në University College London, tha: “Nga tërmetet më vdekjeprurëse në çdo vit të caktuar, vetëm dy në 10 vitet e fundit kanë qenë me magnitudë të ngjashme dhe katër në 10 vite të mëparshëm.”

Por nuk është vetëm fuqia e dridhjes që shkakton shkatërrim. Ngjarja ka ndodhur në orët e para të mëngjesit, kur personat ndodheshin brenda dhe flinin. Qëndrueshmëria e ndërtesave është gjithashtu një tjetër faktor.

Dr Carmen Solana, lexuese e vullkanologjisë dhe komunikimit të rrezikut në Universitetin e Portsmouth, thotë: “Për fat të keq, infrastruktura nuk është aq rezistente në Turqinë Jugore dhe veçanërisht në Siri, kështu që shpëtimi i jetëve tani më së shumti varet nga reagimi. 24 orët e ardhshme janë vendimtare për të gjetur të mbijetuarit. Pas 48 orësh numri i të mbijetuarve zvogëlohet jashtëzakonisht.”

Ky ishte një rajon ku nuk kishte pasur një tërmet të madh për më shumë se 200 vjet ose ndonjë shenjë paralajmëruese, kështu që niveli i gatishmërisë do të ishte më i vogël se sa për një rajon që ishte më i mësuar të përballej me lëkundjet.

Korja e Tokës përbëhet nga copa të veçanta, të quajtura pllaka, që qëndrojnë pranë njëra-tjetrës. Këto pllaka shpesh përpiqen të lëvizin, por parandalohen nga fërkimi me një tjetër. Por ndonjëherë presioni rritet dhe njëra pllakë tërhiqet papritur, duke bërë që sipërfaqja të lëvizë.

Në këtë rast, ishte pllaka arabe që lëvizte në drejtim të veriut dhe kërcente kundër pllakës së Anadollit. Fërkimi nga pllakat ka qenë përgjegjës për tërmetet shumë të dëmshme në të kaluarën.

Më 13 gusht 1822 shkaktoi një tërmet me magnitudë 7.4 ballë, dukshëm më pak se 7.8 ballë i regjistruar të hënën.  Megjithatë, tërmeti i shekullit të 19-të rezultoi në dëme të mëdha në qytetet e zonës, me 7,000 vdekje të regjistruara vetëm në qytetin e Alepos. Pasgoditjet e dëmshme vazhduan për gati një vit.

Tashmë ka pasur disa pasgoditje pas tërmetit aktual. Shkencëtarët presin që ai të ndjekë të njëjtin trend si ai i mëparshmi i madh në rajon.

Ato maten në një shkallë të quajtur Shkalla e Madhësisë së Momentit (Më). Kjo ka zëvendësuar shkallën më të njohur të Rihterit, që tani konsiderohet e vjetëruar dhe më pak e saktë. Numri që i atribuohet një tërmeti përfaqëson një kombinim të distancës që ka lëvizur linja e thyerjes dhe forcës që e ka lëvizur atë.

Një dridhje prej 2.5 ose më pak zakonisht nuk mund të ndihet, por mund të zbulohet nga instrumentet. Tërmete deri në pesë janë ndjerë dhe shkaktojnë dëme të vogla.

Tërmeti turk me magnitudë 7.9 klasifikohet si i madh dhe zakonisht shkakton dëme serioze, siç ka ndodhur në këtë rast. Çdo gjë mbi 8 shkakton dëme katastrofike dhe mund të shkatërrojë plotësisht komunitetet në qendër të saj./ BBC