Kongresi i Drejtshkrimit dhe shoqëria e sotme

(Në rrafshin e 50-të vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit)

Rruga e gjatë, e vështirë dhe e mundimshme, në të cilën ka ecur gjuha shqipe në përgjithësi dhe ajo letrare në veçanti të jep të drejtën legjitime që herë pas here të vlerësosh se si përdoret ajo, në ç’ formë e ç’mënyra realizohet ajo, se ç’hapësirë ka ajo në universin e sotëm shqiptar. Këtë detyrë e shtroi edhe Kongresi i Drejtshkrimit në Rezolutën e vet, (vol. I, faqe 194, pika 2, paragrafi I) ku citohet se “…rregullave të drejtshkrimit t’u bëhen, në të ardhmen, kur të jetë e nevojshme, përmirësimet dhe plotësimet e duhura”. E nisur me thënien lapidar “një gjuhë, një komb” ne vitin 1968 nga gjuhëtarët, shkrimtarët dhe inteligjencia kosovare, ajo mori “vulën” e vet në tubimin më të rëndësishem shkencor të saj, në vitin 1972, me Kongresin e Drejtshkrimit, ku shqipja letrare u afirmua si një gjuhë letrare e njësuar, e standardizuar, e mbështetur në një “sui generis”, si një bashkëveprim ndërdialektor midis toskërishtes letrare dhe gegërishtes letrare. Në funksion te kristalizimit të mëtejshëm të saj, u realizuan një varg veprash shkencore dhe fjalorë të tipeve te ndryshëm. Mendojmë se ajo që i dha edhe një shtysë të veçantë e shumë të rëndësishme shqipes letrare standarde, ishte Konferenca Shkencore Kombëtare “Shqipja Standarde dhe Shoqëria Shqiptare sot”. Jemi të mendimit se diskutimet për shqipen në përgjithësi dhe atë standarde në veçanti janë gjithmonë të frytshme e në mënyrë të veçantë, kur ato realizohen nga njerëz me formim të lartë shkencor linguistik, njohin mirë rrymat, shkollat dhe korentet linguistike në Evropë e më gjerë. Në këtë vështrim, pas një “beteje” disavjeçare të një grupi të vogël, gjuhëtarë dhe jogjuhëtarë, të cilët për mendimin tim vetëm nisen nga arsye periferike e të ngushta krahinore, disa edhe janë diletantë e kemi bindjen se kanë njohuri të përcipta rreth dinamikës së shqipes standarde, rreth teorive që sot zhvillohen e përpunohen në universitete të ndryshme të Europës, mbi bazamentin e krijuar nga Ferdinand de Sosyri, Noam Chomsky e të pasuruar nga shumë të tjerë në rrymë të viteve, u bënë nismëtarë të një konference apo debati rreth standardit të shqipes standarde. Jemi të mendimit se vetëm tek ne në Shqipëri ekziston për disa koncepti për të mohuar veprimtarinë dhe produktin shkencor të brezave të mëparshme, duke politizuar apo dhënë epitete fyese e aspak etike, pa le më shkencore. Natyrisht shkolla jonë, në të gjitha prerjet e saj, ka luajtur nje rol të madh që nxënësit dhe studentët tanë të njohin dhe të përdorin në të gjithë veprimtarinë polivalente të jetës shoqerore vlerat e gjuhës sonë letrare, te fituara per dhjetëvjeçarë të tërë, por që ende mendoj se roli i saj eshte i pamjaftueshëm, i cunguar dhe që kjo është e lidhur me programimin e gjuhës shqipe, me problematikën e pasur, me vijën historike, me konceptimet teorike qe lidhen me unifikimin e shqipes letrare. Formësimi i të gjitha shtresave me veçoritë e shqipes standarde, mendojmë se nuk është i plotë, nuk ka një strategji apo platformë të detajuar dhe të elementuar, çka manifestohet në të gjithe veprimtarinë polivalente të saj si: shmangie nga norma letrare, perdorimi i fjalëve të huaja të panevojshme, ndërtime morfo-sintaksore jashte natyres se shqipes, mosrespektime dhe perzierje amorfe te stileve te saj, mungesë të koncepteve e të praktikave neuro-psikolinguistike, etj. E theksojmë se asgjë nuk do te arrihet pa rolin vendimtar të shkollës sonë në te gjitha nivelet, në mënyrë të veçantë në arsimin e lartë, ku është e nevojshme të përmirësohet kurrikula universitare e programeve të studimit. Jemi të mendimit se në këtë hulli duhet të adresohet kryesisht e gjithë puna dhe vëmendja e linguistëve, mësuesve dhe e drejtuesve e natyrisht duke studiuar paralel, të gjithë zhvillimin e saj, në të gjitha nënsistemet e shqipes letrare problematikën që lind, si edhe duke bërë vijimisht përmirësimet e nevojshme, të cilat janë praktikë e normë edhe për gjuhë të tjera rreth nesh.