Pavarësisht se u ndanë nga Rusia dhe Irani dhe u privuan nga shtetësia e tyre në fillim të shekullit të 19-të, azerbajxhanasit, si në veri ashtu edhe në jug, iu nënshtruan një zgjimi kombëtar dhe luftuan për liri në fillim të shekullit të 20-të. Kjo luftë arriti kulmin me shpalljen e Republikës Demokratike të Azerbajxhanit (RDA) në mbledhjen e Këshillit Kombëtar mbajtur më 28 maj 1918.
Deklarata e Pavarësisë tregoi formimin e republikës së parë demokratike të modelit parlamentar në botën myslimane. Dispozitat kryesore të Deklaratës së miratuara nga Kongresi Kombëtar, ndër të tjera kërkonin gjithashtu vendosjen e marrëdhënieve miqësore me të gjitha kombet, veçanërisht me shtetet fqinje, garantonin të drejtat civile për të gjithë qytetarët që banonin brenda kufijve të tij, pavarësisht nga kombësia, deklarimin e besimit fetar, përkatësisë klasore, pasurisë dhe gjinisë dhe krijoi mundësi të gjera për zhvillim për të gjitha grupet etnike që banonin brenda territorit të saj. Azerbajxhani i ndjek këto parime edhe sot.
Brenda një kohe të shkurtër u themeluan institucionet kryesore shtetërore dhe u ndanë në tre degë të qeverisjes. Gjashtë muaj pas pavarësisë, Republika Demokratike e Azerbajxhanit prezantoi gjithashtu një parlament që pasqyronte të gjitha grupet etnike dhe fetare në vend. Me 80 vende për grupin më të madh etnik – azerbajxhanasit, 21 – armenët, 10 – rusët, 1 – gjermanët, 1 – hebrenjtë, 1 – gjeorgjianët dhe 1 për polakët.
Republika e sapoformuar u përball me sfida pothuajse në të gjitha sferat. U krijua një ushtri kombëtare për mbrojtjen e integritetit territorial, detyrë të cilën ajo e përmbushi duke rivendosur sovranitetin në një sërë territoresh.
I është kushtuar shumë vëmendje arsimit, ku shkollat e vjetra u rinovuan ose u zëvendësuan me të reja. Një moment historik i rëndësishëm u bë hapja e Universitetit Shtetëror të Bakusë në 1919, duke e bërë atë universitetin e parë modern në territorin e Azerbajxhanit. Pavarësisht vështirësive dhe mungesave financiare, autoritetet e Azerbajxhanit dërguan 100 të rinj në institucione të ndryshme arsimore në Gjermani, Francë, Itali dhe Mbretërinë e Bashkuar.
Një arritje e madhe në procesin e demokratizimit ishte heqja e censurës, një mbetje e periudhës cariste.
Një tjetër arritje e rëndësishme, e cila hodhi themelet për shtetësinë demokratike dhe laike në Azerbajxhan, ishte e drejta e votës për gratë. Duke u dhënë grave të drejtën për të votuar në vitin 1918, në të njëjtin vit si Polonia, Azerbajxhani ishte një pionier në lëvizjen universale të votës duke qenë përpara vendeve të Beneluksit (1919), Shteteve të Bashkuara (1920) dhe Francës dhe Italisë (1945).
Që në fillim, Republika Demokratike e Azerbajxhanit zhvilloi një politikë të jashtme aktive. Përveç ndërtimit të marrëdhënieve dypalëshe me një sërë vendesh, krijimit dhe pritjes së misioneve të shumta diplomatike, qeveria e Azerbajxhanit kërkoi gjithashtu njohje ndërkombëtare në nivelin më të lartë. Një delegacion i dërguar në Konferencën e Paqes në Paris u takua me liderët botërorë, duke përfshirë Udrou Uillsonin, i cili inicioi diskutimin e parë të çështjes së Azerbajxhanit në Këshillin e Katërshes së Madhe në maj 1919.
Presidenti Uillson më vonë tregoi takimin e tij me delegatët e Azerbajxhanit në fjalimin e tij në San Francisko në shtator 1919, duke përshkruar përshtypjen e tij pozitive për delegacionin azerbajxhanas: “A e dini se ku është Azerbajxhani? Epo, një ditë erdhi një grup zotërinjsh shumë dinjitoz dhe interesant që ishte nga Azerbajxhani. Nuk pata kohë të zbuloja se nga vinin, derisa u larguan. Por e kuptova menjëherë këtë: se po flisja me burra që flisnin të njëjtën gjuhë që flisja unë në lidhje me idetë, në lidhje me konceptet e lirisë, në lidhje me konceptet e së drejtës dhe drejtësisë”.
Azerbajxhani gjeti mbështetje me kryeministrin britanik Llojd Xhorxh. Një iniciativë britanike në Konferencën e Paqes në Paris përfundoi me nxjerrjen e një rezolute të njohjes “de facto” të qeverisë së Azerbajxhanit nga Aleatët dhe Antanta në janar 1920.
Kjo njohje ishte historike, ndonëse shumë e vonë. Pjesëmarrja e Azerbajxhanit në sistemin ndërkombëtar të marrëdhënieve ndërkombëtare u ndërpre për shkak të ndërhyrjes ushtarake të Rusisë Sovjetike në prill të vitit 1920. Pasi e konsoliduan fuqinë e tyre brenda Rusisë, bolshevikët filluan të grumbullonin ish pjesë të perandorisë dhe zgjodhën Azerbajxhanin si objektivin numër një në Kaukazin e Jugut pasi kishin nevojë dëshpëruese për të mbledhur depozitat e mëdha të naftës në Baku.
Pavarësisht rënies së shtetit, ideja kombëtare që u ushqye gjatë pavarësisë 23 mujore mbijetoi dhe ndihmoi në ringjalljen e një Azerbajxhani të pavarur drejt fundit të shekullit të 20-të. Pas rivendosjes së pavarësisë së saj në 1991, Republika e Azerbajxhanit e shpalli veten një shtet pasardhës të Republikës Demokratike të Azerbajxhanit dhe rivendosi atributet e RDA-së – flamurin, emblemën dhe himnin. Pas zhvillimeve të vitit të kaluar, Azerbajxhani gjithashtu ka rivendosur plotësisht integritetin e tij territorial dhe pret me padurim zhvillimin e mëtejshëm të vlerave demokratike, ekonomike, intelektuale dhe kulturore, si dhe forcimin e bashkëpunimit shumëplanësh rajonal dhe ndër-rajonal. Në dekadën e fundit, marrëdhëniet midis Azerbajxhanit dhe Shqipërisë janë në rritje, veçanërisht në sektorin e energjisë. Unë jam i bindur se të dyja vendet kanë potencial të pashfrytëzuar për promovimin e mëtejshëm të marrëdhënieve në fushat e reja me interes të ndërsjellë dypalësh dhe brenda organizatave ndërkombëtare.