Si psikologjia urbane mund të transformojë rrënjësisht jetën e qytetit?

Hyrje

Para disa ditësh zhilluam një aktivitet për ndikimin psikologjik te busteve dhe monumenteve në qytetin e Shkodrës me nxënësit e shkollës P. Jakova. Qëllimi i testit ishte për të kuptuar ndjenjat dhe emocionet e të rinjve në raport me bustet dhe monumentet e Shkodrës dhe me psikologjinë urbane që ndikon në të gjitha planet tek cilësia dhe kuptimi i jetës.

Në vitin 2005 kam qenë pjemarrës i projektit të zhvillimit ekonomik dhe kulturorë të Shkodrës, për kulturën dhe dal me përfundimin që ky projekt pavarësisht parave të finacuara, ka ndikuar tek cilësia e zhvillimit urban të Shkodrës, që sot është një qytet disi i bukur por është kaotik. Falë insistimit të menaxherëve amerikanë Shkodra u mbrojt nga projektet e grupeve të interesit dhe interesat klienteliste politike, për qëllime përfitimi personale.

I njëjti fenomen ngjau edhe në Bashkinë e Tiranës, që politikat ananrkike dhe të mbështetura shpesh nga paratë e krimit e korrupsionit, kanë zhvilluar një Tiranë, që nuk ka kuptim dhe ndikon psikologjikisht negativisht tek cilësia e jetës të banorëve të kryeqytetit.

Politikat urbane të Rilindjes së Edi Ramës dhe Erion Veliaj, kanë në themel një filozofi e cila ka krijuar një Tiranë, sipas orekseve të Ramës dhe Veliaj, pa u konsultuar në mënyrë të vecantë me psikologët dhe sociologët.

1.Në Shkodër dhe Tiranë mundon psikologjia në politikën urbane të këtyre qytete në 32 vite.

2.Njerëzit banorët rrallë janë në qendër të skenës së zhvillimit, ndikojnë oligarkët dhe grupet e interesit.

3.Qytetet si Shkodra dhe tirana shihen shumë shpesh në mënyrë mekanike, si grumbuj të pajetë ndërtesash dhe teknologjie. Këtyre qyteteve i mungon natyra e tyre thelbësore njerëzore.

4. Megjithëse vendet e punës në Tiranë dhe Shkodër, infrastruktura dhe arkitektura janë jashtëzakonisht të rëndësishme, qytetet janë kryesisht një përvojë emocionale e jetuar.

5. Provat tregojnë se si kjo ndikon masivisht dhe drejtpërdrejt në zhvillimin dhe gjendjen tonë personale në Tiranë dhe Shkodër. 6. Shëndeti mendor dhe sjellja njerëzore në Shkodër dhe Tiranë është përgjithësisht më i keq se zonat rurale, më keq sa më i madh bëhet një qytet.

Për të krijuar një ide të qartë tek lexuesi për raportet e psikologjisë urbane, njerëzit dhe qytetiti dhe për të ndikuar sadopak tek e ardhmja e këtyre qyteteve, duke testuar kryesisht të rinjtë që janë e ardhmja e vendit përktheva artikullin e mëposhtëm që mendoj se e përshkruan në formë shkencore një fenomen të tillë.

Të rinjtë shqiptarë duhet të pyeten shumë nga ddrejtuesit lokalë dhe duhet të jenë pjesë e zhvillimit të një qyteti duke marrë pjesë direkt në politikën lokale, këshilla bashkiak dhe atë kombëtare duke filluar që nga zgjedhjet e 14 Majit.

-----------

Pse kur mbi 50 për qind e planetit jeton në një qytet dhe rritet, a dimë kaq pak për ndikimet e tyre emocionale?

Është e habitshme që psikologjia, disiplina që merret më nga afër me emocionet njerëzore, pothuajse mungon në politikën urbane.

Jan Gehl vuri në dukje ashpër: "Është ironike që ne dimë më shumë për habitatin e gorillave malore sesa për habitatin e njerëzve".

Ne kemi programe për qytete të zgjuara, qytete të gjelbra, qytete të shëndetshme, qytete kulture, por njerëzit rrallë janë në qendër të skenës.

Qytetet shihen shumë shpesh në mënyrë mekanike, si grumbuj të pajetë ndërtesash dhe teknologjie. Kjo i mungon natyra e tyre thelbësore njerëzore. Duhet të shikojmë përsëri.

Me këtë në mendje, ne filluam një program kërkimor dyvjeçar që përfshin 11 qytete ndërkombëtarisht: Ghent, Antwerp, Berlin, Lisbonë, Adelaide, Minneapolis, Milton Keynes, Krakow, Bilbao, Oslo dhe Plymouth.

Ne e kuptuam menjëherë se megjithëse vendet e punës, infrastruktura dhe arkitektura janë jashtëzakonisht të rëndësishme, qytetet janë kryesisht një përvojë emocionale e jetuar.

Provat tregojnë se si kjo ndikon masivisht dhe drejtpërdrejt në zhvillimin dhe gjendjen tonë personale. Shëndeti mendor në qytete është përgjithësisht më i keq se zonat rurale, më keq sa më i madh bëhet një qytet. Kjo lidhet kryesisht me përqendrimet e varfërisë urbane dhe në asnjë kuptim nuk i bën qytetet të këqija. Ata gjithashtu na mësojnë të jemi elastik, të jetojmë me dallime dhe të ndërtojmë komunitete të forta.

Por suksesi ynë si specie është i lidhur ngushtë me qytetet, kështu që të kuptojmë më shumë se si ndikojmë dhe ndikohemi prej tyre është thelbësore. Mund të ndihmojë ata që krijojnë dhe menaxhojnë qytetet të rrisin efektet më të mira dhe të reduktojnë më të këqijat.

Teoria e 'identitetit të vendit' dhe 'lidhjes së vendit' nga psikologjia mjedisore demonstrojnë se si dhe ku jetojmë ka ndikime të thella emocionale dhe fizike, duke ndikuar në ndjenjën tonë të vetvetes, përkatësisë, qëllimit dhe kuptimit të jetës (ose mungesës së tij). Vënë krahas kësaj që gjatë hapësirës së evolucionit njerëzor, shumë pak njerëz kanë jetuar në një qytet dhe aparati ynë mendor bazë nuk ka evoluar në to, dhe ne fillojmë të kuptojmë nevojën urgjente për një psikologji urbane.

"Psikologët e paqes" Herbert Kelman dhe John Burton treguan se si duhet të plotësoheshin nevojat themelore psikologjike përpara se të mund të bëhej përparim në negociatat në territoret e diskutueshme; nuk është gjithçka për tokën dhe fuqinë.

Vendimtare ishin: ndjenja e sigurisë; përkatësia; vetëvlerësim dhe respekt; e drejta për identitet kulturor; aftësia për të marrë pjesë; dhe një ndjenjë drejtësie – ndonjëherë, një falje e thjeshtë. Pikërisht gjërat që një qytet duhet të sigurojë për të përballuar me sukses dallimet e pikëpamjeve, kulturës apo fesë.

Edhe një rishikim i përciptë ekspozon një grumbull idesh dhe praktikash praktikisht të pashfrytëzuara dhe të pasura në psikologji që mund të zbatohen në qytete, duke ofruar perspektiva të reja dhe zgjidhje të zbatueshme.

Është e mundur të transferojmë një sërë mjetesh psikologjike nga personi në vend dhe në librin tonë, ne fillojmë të ndërtojmë një paketë mjetesh për "qytetet elastike psikologjikisht".

Ne gjithashtu pyesnim se çfarë do të ndodhte nëse një qytet mund të bënte një test personaliteti. Pra, ne ndërtuam një dhe e provuam. Rezultatet kanë krijuar një mënyrë krejtësisht të ndryshme për një diskutim rreth vendit.

Geoff Snelson, Drejtor i Strategjisë për Milton Keynes tha: “Ne jemi një vend pionier dhe ishim të kënaqur që ishim të parët që morëm Testin e Personalitetit të Qytetit.

Rezultatet rezonuan fuqishëm me pjesëmarrësit vendas dhe aftësia e tij për të humanizuar çështjet komplekse rreth qytetit çoi në një lloj dialogu krejtësisht të ri, i cili ishte jashtëzakonisht tërheqës.

Psikiatri Mazda Adli, drejtuese e Flieder Klinik në Berlin dhe autor i Stresi në qytet, e sheh Testin e Personalitetit të Qytetit si një "përparim të rëndësishëm, i cili mund të lidhet fuqishëm me metoda të tjera të vëzhgimit të ndjenjave të njerëzve për lagjen dhe qytetin e tyre". .

Tina Saaby, arkitekte e qytetit të Kopenhagës, tha: "Gjithnjë e më shumë qytetet duhet të përqendrohen në atë që drejton me të vërtetë dëshirat dhe nevojat njerëzore dhe kjo vendos perspektivën psikologjike në mënyrë të vendosur në axhendën e krijimit të qytetit."

Helena Marujo, psikoterapiste dhe pedagoge në Universitetin e Lisbonës, e cila ndihmoi në organizimin e sondazhit të Lisbonës tha se ishte “e befasuar që rezultatet pasqyronin fuqishëm atë që ndjeja se ishte karakteri i Lisboans, dhe kjo na paraqet një sfidë”.

Rezultatet e sondazheve tona janë të ngarkuara me implikime praktike. Sfidat për Lisbonën janë të qarta kur ajo thotë për veten e saj se është më shumë introverte sesa ekstroverte, më e zhytur në vetvete sesa edukuar ose më shumë një improvizues sesa një veprues i ndërgjegjshëm.

Zbulimi se kryeqyteti portugez e ka të vështirë të marrë vendime për të ardhmen është i rëndësishëm veçanërisht kur 'saudade', ajo nostalgji për gjërat e mëdha të së shkuarës, mbetet e pranishme në psikikën kolektive lisboane.

Berlini thotë se është introvert por mbetet shumë spontan. Ndodh si të kesh një karakter të fortë, nganjëherë inatçi, që i pëlqen t'i flasë gjërat, me një ndjenjë detyre. Ne fillojmë të kuptojmë pse forumet e tij qytetare dhe qëndrimet e fushatës janë kaq të rëndësishme.

Kur kuptojmë dominimin shekullor kastilian mbi vendin bask, kuptojmë gjithashtu frymën e fortë sipërmarrëse të Bilbaos, si dhe hezitimin e tij për të qenë vetëkritik.

Në Adelaide, ku kolonët e lirë idealistë erdhën në Australi, ne e kuptojmë se si të tjerët e kritikojnë qytetin për të mos 'përfolur' dhe duke i diskutuar gjërat pafund.

Pse atëherë psikologjia nuk është më në qendër të të menduarit urban? A është për shkak se shkolla të ndryshme të psikologjisë nuk pajtohen për çështjet themelore? Apo është për shkak se krijuesit e qytetit nuk duan të zbulojnë anën e tyre emocionale, e mendojnë atë të paqartë apo pa kthim ekonomik?

Më shumë gjasa, psikologjia thjesht nuk është zbatuar në mënyrë koherente. Ndërsa qytetet po bëhen më të mëdha, më komplekse dhe burimet janë të pakta, tani është koha e mirë për të filluar.

Përveç plotësimit të nevojave themelore psikologjike, ne mund të bëjmë një pyetje më radikale për qytetet tona.

A mund të konceptojmë krijimin dhe menaxhimin e një vendi që do të na mundësojë të lulëzojmë psikologjikisht, të arrijmë më shumë nga potenciali ynë dhe ai i qytetit?

Patricia Greenfield përdori softuer për të analizuar dy milionë libra të botuar në 100 vjet në SHBA, duke treguar se si përdorimi i gjuhës është zhvendosur nga ai i përbashkët në atë individual, duke lidhur pikërisht me rritjen e jetesës urbane në SHBA.

Ndjenja e individualizmit të të drejtës është rritur me kulturën konsumatore, e cila edhe pse ka përfitime, mund të jetë një pengesë për një jetesë të suksesshme në qytet, duke u fokusuar në njëjës "unë" dhe "unë" jo në "ne" dhe "ne" kolektive që është një tipar përcaktues i asaj që na bën njerëz.

James Hillman, psikolog dhe urbanist amerikan, sugjeroi se një kujdes kolektiv për mjedisin urban – qytetari e informuar dhe e ndërgjegjshme – do t'u mundësojë njerëzve të gjejnë kuptimin dhe të lulëzojnë.

“Si i imagjinojmë qytetet tona, si i përfytyrojmë qëllimet dhe vlerat e tyre dhe përmirësojmë bukurinë e tyre, përcakton veten e çdo personi në atë qytet, sepse qyteti është ekspozita solide e shpirtit të përbashkët. Kjo do të thotë që ju e gjeni veten duke hyrë në turmë…. për të përmirësuar veten, ju përmirësoni qytetin tuaj.”

Në fund të fundit, qytetet më të suksesshme do të jenë ato që mund të ndërtojnë qëndrueshmëri psikologjike, të përshtaten, të përballen me vështirësitë dhe kompleksitetin, të rikthehen dhe të vazhdojnë të funksionojnë, duke siguruar kushtet ku banorët mund të arrijnë qëllimet e tyre më të mëdha. Duke parashtruar disa ide dhe sfida të mëdha, ne shpresojmë të ndezim një debat, si dhe të ndërmarrim hapa pragmatikë që do të ndihmojnë që kjo të ndodhë.

Punoi dhe përktheu Qamil Gjyrezi